LÁ DIÊU BÔNG

      Hoàng Cầm (1922-2010) kể rằng năm 12 tuổi ông đã “phải lòng” một cô gái 20. Có ai  ngờ cái tình yêu chông chênh, của thuở ban đầu lưu luyến" ấy đã khơi nguồn cho bao tứ thơ của ông, trong đó có bài Lá diêu bông nổi tiếng.

          Một buổi chiều mùa đông sương mù giăng bảng lảng, người con gái mà ông vẫn gọi là “chị” ấy thẩn thơ đi tìm cái gì đó trên cánh đồng còn trơ gốc rạ. Váy Đình Bảng xếp nếp buông chùng, bắp chân thon thon. Cậu bé Hoàng Cầm lẽo đẽo theo sau. Chị thừa biết cậu bé thích mình nên cũng hay chọc ghẹo đùa giỡn. Chị bảo: “đứa nào tìm được lá, tao lấy làm chồng”. Chị nói tên một thứ lá hiếm hoi nào đó rồi mỉm cười tinh nghịch. Đó là kỷ niệm có thực trong đời Hoàng Cầm và ám ảnh suốt đời ông như một định mệnh khó gỡ. Rồi mùa đông năm 1959, từ một ký ức xa xôi thời tuổi nhỏ, cái không khí của một chiều mùa đông đã sống dậy bật lên những câu thơ của – Lá diêu bông -.

       Nhiều người hỏi thế lá Diêu bông là lá gì? Hoàng Cầm đáp làm gì có thứ lá đó trong đời, đó là chiếc lá do ông tưởng tượng ra. Cũng như ông đã tưởng tượng ra “cỏ Bồng thi”, “cầu Bà sấm”, “bến Lô mưa” ... trong thơ mình. Những tên ấy vụt lên trong thơ ông như một điều kỳ lạ của tâm thức, có thực nhưng không sao cắt nghĩa được.

     Sau này ông nói có những người khác đã mượn hình ảnh lá diêu bông của ông, cái tứ thơ của ông để làm nên tác phẩm của họ, ông chẳng lấy làm buồn vì họ cũng chẳng hiểu nổi cái ý thơ của ông.

          Với Hoàng Cầm, lá Diêu bông là bi kịch ngàn đời của con người, là mâu thuẫn giữa ước mơ và hiện thực. Đây là một mong ước mà suốt đời con người lặn lội kiếm tìm.

Váy Đình Bảng buông chùng cửa võng

Chị thẩn thơ đi tìm

Đồng chiều

- Cuống rạ.

Chị bảo:

     -  Đứa nào tìm được lá Diêu bông

Từ nay ta gọi là chồng.

Hai ngày em tìm thấy lá

 - Chị chau mày

  - Đâu phải lá Diêu bông.

Mùa đông sau em tìm thấy lá

Chị lắc đầu

-         Trông nắng vãng bên sông.

Ngày cưới chị em tìm thấy lá

Chị cười xe chỉ ấm trôn kim.

Chị ba con em tìm thấy lá

Xòe tay phủ mặt chị không nhìn.

Từ thuở ấy

-         Em cầm chiếc lá

Đi đầu non cuối bể

Gió quê vi vút gọi

                             Diêu bông hời !...

-... ơi Diêu bông.

          Thật khó mà cắt nghĩa được cho thật rạch ròi từng câu, từng chữ của bài thơ. Nhưng đọc bài thơ dường như ta thấy hiện lên trước mắt mình cánh đồng quê một chiều đông bảng lảng sương như trong huyền thoại. Trên cái nền chiều huyền ảo và xa xăm ấy như có bóng ai đang tìm kiếm một cái gì,và như ta nghe âm vang một tiếng gọi, một âm vang mơ hồ đâu đó trong “gió quê vi vút gọi”! Một âm vang mơ hồ đâu đó trong tiềm thức mỗi người:

Diêu Bông hời ...!

-         Ơi Diêu bông ...!...

Cái lá Diêu bông vô hình, vô ảnh và không có thật kia lại là một cái mong ước có thật, sự tìm kiếm có thật của con người.

    Bài thơ mở đầu bằng nét chùng của tà “váy Đình Bảng” tạo nên nét đẹp duyên dáng của người con gái xứ Kinh Bắc:

Váy Đình Bảng buông chùng cửa võng

Chị thẩn thơ đi tìm

Đồng chiều

 - Cuống rạ.

          Người con gái xứ Kinh Bắc ấy đang tìm gì giữa cánh đồng lộng gió? Chị đi tìm chiếc lá Diêu bông hay hạnh phúc của đời mình? Trời thì chiều rồi, cánh đồng mới gặt xong còn trơ gốc rạ, dường như càng rộng ra. Trước một không gian mênh mông, một thời gian nhạt nhòa dần như thể sự kiếm tìm mới khó khăn làm sao ?!

Chị bảo:   Đứa nào tìm được lá Diêu bông

Từ nay ta gọi là chồng.

          Nào mấy ai tìm được chiếc lá không có thực ấy trong đời. Tình yêu, hạnh phúc mãi mãi như chiếc lá vô hình kia, ẩn mình đâu đó giữa cánh đồng đời mênh mông để con người suốt đời đi tìm, suốt đời chiêm nghiệm về sự kiếm tìm này. Những đoạn thơ nối nhau như những trang đời, như lời thủ thỉ và ẩn đọng trong đó là cảm xúc suy tư về sự kiếm tìm của con người trong đời:

Hai ngày em tìm thấy lá

Chị chau mày

 - Đâu phải lá diêu bông.

         

Chao ôi ! làm sao có thể tìm được chiếc lá mơ ước của một đời lại dễ dàng đến thế. Chỉ hai ngày thôi ư ? Chị chau mày không tin đây là chiếc lá Diêu bông, chiếc lá của một đời lặn lội kiếm tìm. Cũng như không thể có thứ hạnh phúc nào lại đến quá dễ dàng đến thế.

    Thì đây:

Mùa đông sau em tìm thấy lá

Chị lắc đầu

 - Trông nắng vãng bên sông.

          Dẫu thời gian đã nhiều ngày, nhiều tháng hơn: “mùa đông sau”, nhưng chị vẫn không tin có thể tìm được chiếc lá ấy giữa đời. Câu thơ thấm một nỗi buồn, đấy là nỗi buồn lặng lẽ khi nghiệm ra rằng chiếc lá kia vẫn là một ẩn số của cả một đời người.

   Ánh nhìn theo “nắng vãng bên sông” gợi lên một nỗi buồn man mác, xa vắng. Vậy chẳng lẽ con người lại vô vọng trong sự kiếm tìm này? Phải có một ngày, một lúc nào đó người ta chợt nhận ra mình đã tìm được chiếc lá Diêu bông của đời mình chứ ! Phải, đã có một ngày như thế !

Ngày cưới chị

        - Em tìm thấy lá

Chị cười xe chỉ ấm trôn kim.

          Ngày cưới là ngày viên mãn, tràn đầy của hạnh phúc. Trong cái ngày ấy chị tưởng đã chạm vào chiếc lá Diêu bông. Nụ cười của chị e ấp, ấm áp và phảng phất cái tha thiết của dân ca quan họ: “Chị cười, xe chỉ ấm trôn kim.”

Nhưng rồi:            Chị ba con

 - Em tìm thấy lá

Xòe tay phủ mặt chị không nhìn.

“Chị ba con” như một sự trải nghiệm hết mọi lẽ buồn vui của cuộc đời. Với bấy nhiêu sự nếm trải chị hiểu nào đâu có dễ dàng gì tìm được chiếc lá Diêu bông hạnh phúc trên cánh đồng đời mình đã đi qua.

          Cho nên chị đã trốn chạy, trốn chạy ước mơ, khát vọng cháy bỏng của một thời, trốn chạy chính mình, với bàn tay phủ mặt không nhìn.

Nhưng cái bàn tay bé nhỏ kia dù có “xòe” ra, dù cố “phủ mặt” cũng không thể che được cái nhìn hướng ra phía cuộc đời mênh mông. Chị bất lực với chính mình, bất lực với chiếc lá Diêu bông dù không có thực ấy vẫn cứ hiển hiện như một niềm khát vọng, cố quên mà không quên được. Phải chăng đó chính là cái bị kịch ngàn đời của con người mà Hoàng Cầm muốn nói đến?

Từ thuở ấy – Em cầm chiếc lá

Đi đầu non cuối bể - Gió quê vi vút gọi

... Diêu bông hời!... ơi Diêu bông ...!...

       Đoạn thơ gợi nên cảm xúc bâng khuâng trước cái âm hưởng văng vẳng của một tiếng gọi đâu đây giữa cánh đồng quê một chiều đông. Tiếng gọi ấy như khát vọng ngàn đời của con người lẫn trong sương chiều, trong “gió quê” hay cất lên từ trong lòng mỗi người. Nào ai đã tìm thấy chiếc lá Diêu bông của đời mình giữa cánh đồng chiều bao la? Nào ai đang lặn lội nơi đầu non cuối bể:

“... Diêu bông hời ...!....

... Ơi Diêu bông ...!...

(nói mãi bệnh tật rồi, văn nghệ chút chơi).

Cảm ơn vì bạn đã đọc.

Bài đọc thêm:

Về với yêu thương

Thiền– Năng lượng chữa bệnh

Lĩnh ngộ

Sadi gác cửa

Xiềng xích cuộc đời